Saphia
Người Việt còn gọi saphia là lam ngọc. Do có vẻ quý phái và lãng mạn, saphia là biểu tượng của lòng trung thành và tâm hồn. Saphia bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp sappheiros, nghĩa là màu xanh và saphia có được màu xanh đẹp nhất trong các loại đá quý. Tuy nhiên saphia cũng có các màu khác ngoại trừ màu đỏ của ruby, là đá cùng loại với saphia. Cả hai đều là khoáng corundum cứng chắc và vững bền.
Lịch sử và truyền thuyết:
Người Ba Tư cổ (nay là Iran) tin rằng trái đất nằm tựa vào khối đá saphia khổng lồ. Họ nói là sự phản chiếu của saphia làm cho bầu trời có màu xanh.
Nhờ tính lãng mạn và quý phái, Thái tử Charles đã tặng cho Công nương Diana một nhẫn cưới gắn saphia.
Saphia là đá quý của lòng trung thành và tâm hồn. Thời xa xưa, người ta tặng saphia để tỏ lòng trung thành, trung thực và trong trắng.
Saphia là đá mừng sinh nhật trong tháng 9 ở Mỹ.
Chất lượng, Giá trị và Tính phổ biến:
Saphia có giá trị nhất thì màu xanh – màu xanh đẹp nhất là xanh mạnh tươi. Các đá xanh mạnh vừa thì được ưa thích hơn màu xanh biển sẫm hay xanh nhạt. Xanh hơi tím nhẹ thì đẹp hơn xanh phớt lục nhẹ.
Nổi tiếng nhất là tông màu xanh, saphia còn có các màu khác ngoại trừ màu đỏ.
Đá saphia màu khác xanh có giá trị là cam phớt hồng đến hồng phớt cam, được gọi là padparadscha, theo tiếng Sinhal của người Sri Lanka thì có nghĩa là đá màu hoa sen. Từ này hay bị lạm dụng vì đá nào có tên này sẽ có giá cao hơn một chút.
Saphia thường được cắt mài theo hình ovan và nệm. Những kiểu khác như tròn, emerald, vuông, chữ nhật, hình tam giác thì có nhiều ở cỡ dưới 1 carat.
Saphia đẹp thường rẻ hơn so với ruby, emerald và kim cương đẹp.
Nguồn gốc:
Tất cả saphia đủ màu đã được khai thác ở Sri Lanka (trước kia gọi là Ceylon -Tích Lan), một số nhà buôn đá quý vẫn dùng từ “ceylon” để nói về saphia của đảo quốc này.
Các nhà sưu tập đánh giá cao saphia xanh đẹp ở Kashmir và Myanmar vì tính hiếm có của chúng.
Mấy năm nay, Madagasca trở thành nguồn cung cấp quan trọng saphia xanh, hồng và những màu khác. Tanzania và Kenya cũng sản xuất một lượng lớn saphia nhiều màu.
Thái Lan, Việt Nam, Campuchia, Lào, Úc, Mỹ cũng khai thác saphia. Thái Lan là trung tâm mua bán, cắt mài và xử lý saphia.
Xử lý tăng vẻ đẹp thường gặp:
Hầu hết saphia đều được xử lý nhiệt để tăng màu xanh tối đa do phân hủy các bao thể chứa titan. Đôi khi saphia tối màu cũng được làm sáng màu nhờ nung nhiệt.
Saphia màu khác xanh cũng được nung nhiệt để có màu đẹp nhất. Một số saphia được nung nhiệt vừa cải thiện màu và cải thiện độ trong. Saphia cải thiện bằng nhiệt là phổ biến và vững bền, không cần chăm sóc đặc biệt.
Một phương pháp xử lý phát triển gần đây là xử lý khuếch tán beryl, trong đó các đá saphia không màu, hồng nhạt hay màu vàng được nung nhiệt chung với khoáng beryl hay chrysoberyl, nguyên tố berylium từ các khoáng ấy sẽ thẩm thấu vào bề mặt đá saphia. Điều này giúp làm tăng màu vàng cho đá: saphia màu hồng sẽ thành cam, vàng nhạt thành vàng đậm. Nguyên tố thêm vào và màu do nó tạo ra chỉ ở một lớp mỏng trên bề mặt đá, tuy nhiên trong một số trường hợp, nó giúp tạo nên màu đậm hơn trên toàn bộ viên đá. Xử lý khuếch tán phải được công bố trên hóa đơn. Để xác định được xử lý này cần phải có các phòng xét nghiệm ngọc học hiện đại như GIA. Do đó khi mua saphia ở những nguồn không rõ ràng thì phải cẩn thận.
Bảo quản và làm sạch:
Giống như đá ruby cùng loại, saphia cũng là khoáng corundum, nên có độ cứng là 9 trên thang Mohs. Corundum rất cứng chắc nên thường dùng làm chất mài mòn. Do đó saphia cũng là một trong những đá quý vững bền nhất.
Rửa spahia với xà phòng trong nước ấm: dùng bàn chải chà phía sau viên đá là nơi có thể dính nhiều chất dơ.